Zaburzenia słuchu i mowy u dzieci – przyczyny, objawy, możliwości terapii

Zaburzenia słuchu i mowy u dzieci mogą ujawniać się bardzo wcześnie: brak gaworzenia, niewyraźne dźwięki, trudności w rozumieniu poleceń czy ograniczony zasób słów. Wczesna reakcja rodzica i konsultacja ze specjalistami pozwalają ustalić przyczynę oraz dobrać odpowiednią ścieżkę postępowania. Poniżej znajdziesz rzetelne informacje: najczęstsze przyczyny, charakterystyczne objawy i możliwości terapii, wraz z praktycznymi wskazówkami, kiedy warto zgłosić się na badania.

Przeczytaj również: Logopeda – jak wspiera rozwój mowy dzieci i dorosłych?

Najczęstsze przyczyny zaburzeń słuchu i mowy u dzieci

Przyczyny są złożone i często współwystępują. Zaburzenia słuchu wrodzone wynikają m.in. z czynników genetycznych i wad wrodzonych ucha zewnętrznego, środkowego lub wewnętrznego. Zaburzenia słuchu nabyte pojawiają się po urodzeniu, np. wskutek nawracających zapaleń ucha środkowego, powikłań po infekcjach wirusowych lub urazów akustycznych (długotrwała ekspozycja na hałas).

Przeczytaj również: Jak wygląda proces leczenia implanto-protetycznego krok po kroku?

W grupie przyczyn mowy wyróżnia się czynniki neurologiczne (np. dysfunkcje ośrodkowego układu nerwowego), mechaniczne (nieprawidłowości budowy aparatu artykulacyjnego, skrócone wędzidełko), środowiskowe (niewystarczająca stymulacja językowa, nadmierny czas przed ekranami) oraz psychologiczne (przewlekły stres, napięcie emocjonalne). Nawet niewielkie niedosłuchy mogą opóźniać rozwój mowy, bo dziecko nie otrzymuje pełnego, czystego wzorca dźwięków.

Znaczenie mają również czynniki ryzyka prenatalne: infekcje w ciąży, niedotlenienie okołoporodowe czy urazy fizyczne. Wpływ na rozwój mowy mają też warunki po urodzeniu: przewlekłe alergie, przerost trzeciego migdałka, długie oddychanie przez usta, które zaburzają wentylację ucha środkowego i mogą nasilać wysiękowe zapalenie ucha.

Jak rozpoznać problem: objawy, na które warto zwrócić uwagę

U najmłodszych uwagę zwraca brak reakcji na dźwięk o odpowiednim natężeniu, brak gaworzenia do 10. miesiąca, nieodwracanie głowy w kierunku źródła dźwięku. U starszych dzieci pojawiają się trudności w rozumieniu mowy w hałasie, częste dopytywanie „co?”, zwiększanie głośności urządzeń, mylenie podobnie brzmiących słów.

W zakresie mowy typowe sygnały to opóźniony rozwój mowy (brak prostych słów po 12.–15. miesiącu, zdania po 2. roku życia), ograniczony zasób słów, zamiany i opuszczenia głosek, nosowanie, mowa niewyraźna, kłopot z dłuższą wypowiedzią. Dziecko może także unikać mówienia w grupie lub męczyć się w zadaniach słuchowych, co sugeruje zaburzenia przetwarzania słuchowego (CAPD) – prawidłowy słuch obwodowy, ale trudności w analizie bodźców w ośrodkowym układzie nerwowym.

Warto obserwować współwystępowanie: częste infekcje uszu, chrapanie, oddychanie przez usta, wada zgryzu, nadwrażliwość na dźwięki, problemy z koncentracją. Zestawienie kilku takich sygnałów uzasadnia diagnostykę.

Diagnostyka krok po kroku: co zwykle obejmuje

Diagnoza ma charakter wielowymiarowy. Obejmuje badania słuchu (np. otoemisje akustyczne, tympanometrię, audiometrię odpowiednią do wieku), ocenę neurologiczną i ocenę aparatu mowy (ruchomość języka, warg, podniebienia, tor oddechowy). W razie podejrzenia CAPD wykonuje się testy centralnego przetwarzania słuchowego u dzieci w wieku, który pozwala na wiarygodną ocenę.

Wywiad rodzinny i ciążowo‑porodowy pomaga ustalić czynniki ryzyka, a obserwacja spontanicznej komunikacji i zabawy określa aktualne możliwości dziecka. Wczesna diagnoza pozwala szybciej zaplanować działania, co ułatwia rozwój funkcji językowych i szkolnych.

Możliwości terapii i wsparcia rozwoju komunikacji

Plan postępowania zależy od rozpoznanej przyczyny. W spektrum oddziaływań znajdują się ćwiczenia logopedyczne (artykulacyjne, oddechowe, fonacyjne), wspomaganie rozwoju funkcji słuchowo‑językowych (zabawy słuchowe, rytmizacja, różnicowanie dźwięków mowy) oraz terapia neurologopedyczna w przypadku współwystępowania trudności o podłożu neurologicznym. Przy nieprawidłowościach toru oddechowego czy przewlekłych infekcjach ucha uwzględnia się także konsultacje laryngologiczne i pediatryczne.

W praktyce terapia łączy pracę nad percepcją dźwięków mowy, rozumieniem, poszerzaniem słownictwa, budowaniem zdań i wyraźną artykulacją. W CAPD pomocna bywa praca nad uwagą słuchową i segregowaniem bodźców. Jeśli stwierdza się anatomiczne ograniczenia (np. skrócone wędzidełko), zespół specjalistów ocenia optymalną kolejność postępowania.

Rola domu: proste działania, które realnie wspierają dziecko

Codzienna, naturalna stymulacja bywa kluczowa. Rozmowa twarzą w twarz, czytanie na głos, wspólne opisywanie czynności, śpiewanki i rymowanki dostarczają bogatego materiału językowego. Ograniczenie hałasu tła ułatwia rozumienie mowy. Krótkie, jasne polecenia i pauzy dają czas na przetwarzanie informacji.

Przykłady: „Posłuchaj – kot miauczy. Miau. Teraz twoja kolej” (naśladowanie dźwięków), „Co słyszysz na początku: sss‑anki czy szsz‑anki?” (różnicowanie głosek), „Pokaż, gdzie jest duża łyżka, a gdzie mała” (rozumienie pojęć). Regularność działań przekłada się na lepsze nawyki komunikacyjne.

Kiedy zgłosić się na konsultację

Warto umówić wizytę, gdy: brak gaworzenia do 10. miesiąca, brak prostych słów do 15. miesiąca, brak prostych zdań po 2. roku, częste „co?” i zwiększanie głośności telewizora, trudności w rozumieniu mowy w hałasie, częste infekcje ucha, długotrwałe chrapanie lub oddychanie przez usta. W przypadku pytań dotyczących oceny słuchu i mowy u dziecka możliwy jest kontakt z odpowiednim specjalistą, np.  surdologopeda w Bielsku .

Najczęstsze mity i fakty: krótka lista wyjaśnień

• „Chłopcy mówią później, to normalne.” Różnice indywidualne istnieją, ale opóźnienie wymagające oceny nie wynika z płci.
• „Jeśli słyszy szept, to słuch jest dobry.” Dziecko może słyszeć niektóre częstotliwości, a mieć trudność z innymi; konieczne są obiektywne badania.
• „Z drobnym niedosłuchem nie trzeba nic robić.” Nawet niewielkie ubytki mogą wpływać na rozwój mowy i uczenie się.
• „Tablety uczą mówić.” Ekrany nie zastąpią interakcji językowych na żywo; ważny jest dialog i wspólna aktywność.

Podsumowanie najważniejszych informacji dla rodzica

Zaburzenia słuchu i mowy u dzieci mają wieloczynnikowe przyczyny i wymagają wielowymiarowej diagnostyki. Objawy to przede wszystkim opóźniona mowa i trudności w rozumieniu mowy, a ich nasilenie bywa różne. Wczesna diagnoza i odpowiednio dobrane oddziaływania logopedyczne oraz domowa stymulacja wspierają rozwój komunikacji. Uważna obserwacja sygnałów i szybkie zaplanowanie działań to najlepsza strategia, by ułatwić dziecku codzienny kontakt ze światem dźwięków i słów.